Votar o non votar?

Un cargue significat deth Govèrn d'Aran, que se presente coma director d'ua institucion culturau (¡Damb quina facilitat utilizen quauqu'uns es sòns cargues tà hèr politica e parlar de tot mens der airau que gestionen!), nègue eth dret de vòt as immigrants colombians e romans (romanesi, pas de Roma) perqué sonque parlen aranés "un cinc per mil d'eri", causa que demòstre ce perqué ei significat eth nòste cargue: perqué ath delà dera cultura, lengua e politica, domine tanben era estadistica.

Escòla Duran i Lleida

Seguint era linha de pensament der umanisme cristian dera Escòla Duran i Lleida, eth nòste disciple proclame: "Era coneishença deth lòc aurie d'èster imprescindibla entà assegurar que se vòte conscientament". Ei a díder, tà votar non sonque ei imprescindible parlar er aranés, senon que tanben cau "conéisher" eth lòc a on demore eth qui tot just non sap a on demorar. Mès, pòste, pòste... Me n'è passat ua: eth cargue a hijut "vòte conscientament". O sigue, tanben se mos demane votar damb tot eth coneishement e responsabilitat qu'afècte seriosament.

Conclusion

Repassi es condicions (parlar aranés, conéisher eth lòc e votar conscientament) e concludisqui que se m'aurie de retirar immediatament eth dret a votar. Ei evident que sonque complisqui ua condicion: era de parlar er aranés, e encara... perqué en Barcelona ja me diràs damb qui parli er aranés... Eth lòc (Aran) tot just que le comenci a descurbir: i a pòbles qu'encara non è caushigat, es mies excursions de montanha se limiten a Liat e pòga causa mès (ne tansevolhe Colomèrs!), e tanpòc me hèsqui guaire damb era joenessa deth mèn pòble, Bossòst... E açò de votar conscientament me supère mès. Sò incapable. Tostemp qu'è votat è sajat de predar-me, de méter-i toti es sentits..., mès jamès è liejut sancer un programa electorau ne tanpòc assistisqui as mitings e i a partits que jamès votaria, encara que presentèssen era melhor propòsta deth món (actitud irracionau era mia...).

De Colòmbia

S'es condicions sonque son aplicables as romans e colombians, un aute mau de cap que comenci a auer: ¿es mès pairs m'an amagat es mès orígens? ¿Serè roman o colombian? Ara comenci a compréner perqué m'aperèren Amador, supòsi qu'en aunor as tèrres dera America deth Sud... Pues hasta lueguito, licenciado. (Ui, m'a gessut en mexican.)

Cauant moturs

Aué s'encète un cors politic de ritme frenetic, fòrça intens. En Catalonha toti es partits cauen moturs tara cita electorau der un de noveme. Mès es opcions determinantes se redusissen ara dicotomia Mas o Montilla. Semble que tot ei daurit. E pensi qu'era tornada des convergents ara Generalitat mos balharie un aute periòde gris, d'aletargament sociau e culturau que 23 ans de pujolisme an estienut pro.

Eth tripartit a protagonizat massa episòdis de tapatge inutil. Mès, campat heredament, en tansevolhe tres ans, Maragall, er alcalde des Jòcs Olimpics, a devengut eth president deth nau Estatut que convertís ar aranés en lengua oficiau tanben en tota Catalonha. ¿Quin ei eth legat de Pujol en 23 ans de govèrn?

Ua causa demòstren es executius de Convergéncia: era mediocritat, era pòga ambicion ena accion de govèrn, quan non era imprevision. ¿Bossòst?

Aran: Unitat d'Aran capitalizèc era reivindicacion nacionau d'Aran e damb UA s'aprovèren es nòrmes subsidiàries coma prumèr esturment de planificacion deth territòri. ¿Quin ei eth legat de Barrera? Senhors assessors, ja vos i podetz predar tà véner-mos era responsa. Ua auta causa ei era credibilitat que pogue aquerir entre es ciutadans.

(Coma podetz compravar, aguest ei un clar exemple d'article imparciau e nèutre, talment coma ua persona asexuada.)

CiU e er 'Avui'

Semblarie qu'eth discors antipolitic de CiU, per etnicista e excloient, aurie de meritar era mès energica desaprovacion. Mès er Avui, cada dia mès convergent e sectari, campe tà un aute costat. Aguest diari ei un cas: deu èster er unic diari deth nòste entorn qu'ei miei public (era Generalitat participe en accionariat mejançant er Institut Català de Finances).

A mesura que s'apròpen es eleccions, un diari a tot eth dret a convertir-se en un esturment propagandistic d'un partit, ¿mès le pòt auer un diari finançat en part pera administracion publica? Era premsa a d'èster privada tà auer mès marge de libertat.

Es proclames deth partit der Avui, CiU, contra es drets des immigrants non son nauères, mès, en fin, hèn aumens eth madeish mau. Totun, son aguesti es qui despús van de cristians pera vida... Ai, Duran, Duran, ¿a on ei era tua misericòrdia?, ¿non as entenut a parlar dera maxima cristiana d'acuélher ar estrangèr?

D'aguesti beats n'i a fòrça en Aran. Ei mès, son es que se pensen qu'era Glèisa ei sua. Mès era Glèisa ei plurau e transversau, senhors, tant qu'enquia jo ne formi part, e non pòrti ne ralph lauren ne mocasins n'eth peu engominat tà darrèr ne tanpòc vòti ne a CiU ne ath PP... Eth de Natzarèt jamès ac harie...

Ara Bossòst!

Lèu Bossòst serà ua hèsta. Era Hèsta Major, coma en quinsevolh vilatge, sòl èster er acte centrau der an, ath quau s'i dediquen toti es esfòrci e recorsi. Mès era Hèsta ei surtot acte d'amassada e retrobament tant damb es qui vedem cada dia coma damb es que demoren dehòra dera vila pendent tot er an. Es hèstes se signifiquen pera afirmacion ena celebracion deth "nosati" comunautari.

Era "comunautat" de Bossòst ei cada còp mès grana. Èm dejà 1.021 abitants (an 2005). Aguest creishement ei ua mòstra deth dinamisme demografic que, totun, contraste damb ua economia, uns servicis, ua infraestructura e ua vida publica locaus d'aletargament fòrça evident. Aumens ei ua impression personau.

Dilhèu ei ora, per tant, de celebrar Bossòst coma merite eth pòble: abordant era sua situacion seriosament, perqué mos sentem hilhs deth pòble e perqué i volem demorar a plaser, damb un cèrt benestar. Me semble que Bossòst a de besonh d'ua reflexion, d'un debat tranquil, deth quau poguen brotoar propòstes en positiu peth ben deth pòble, de tot eth pòble.

Sonque (!) manque ua cèrta participacion ciutadana... ¿Serà possible? Non sabi... De tota manèra, es qui auetz era paciéncia de liegér-me, tostemp podetz escríuer, seguit deth comentari deth dia, es vòstes consideracions que se publiquen sense cap tipe de filtre (podetz insultar-me e tot!) e se non voletz publicar era vòsta opinion vos rebrembi era adreça deth blòg: pensades@hotmail.com.

President Montilla

José Montilla, president dera Generalitat de Catalonha. Per qué non? Non sòne mau. Montilla pòt devier eth prumèr president dera Catalonha postnacionalista, segontes anóncie era plataforma que lidère er exsindicalista López Bulla. Damb era sua eleccion, era politica representativa tornarie ara sua arraïtz: era representacion coma sintèsi dera pluralitat d'ua societat.

En Catalonha, coma en Aran, èm majoria es qui auem eth plaser de practicar era promiscuïtat patriotica: Son fòrça es aimants: Aran, Occitània, Catalonha, Espanha, Euròpa. E era vertat ei que sente ben. ¿Que non vedetz era tension amarganta ena pèth des sauvapàtries?

Cosmopolitisme, interdependéncia... non son propòstes politiques, hites que cau arténher. Ei era realitat que reconeish Montilla e que, segontes a manifestat, se propòse d'abordar damb ua gestion eficaç. Aumens, en politica, un bon principi tà actuar ei eth principi de realitat.

Carlos Barrera, ben, gràcies. A ua auta causa. Eth nòste Síndic acabe de descurbir era "sobirania territoriau" (!) tà deféner eth sòn Parc Naturau, coma s'era natura i entenesse de termières. I a politics qu'encara vòlen sedusir damb ua retorica politicoreligiosa de segles passadi...

Aran, país rurau

Aran ei un país rurau, perqué, entre ues autes causes, es sòns municipis an mens de 10.000 abitants (n'era populacion sancèra deth país arribe ad aguesta chifra!).

Ath delà, es limits geografics son pro evidents. Bèn, mens tàs constructores, eth podèr factic de vertat. (E pas es indústries alternatives que sagen de complementar eth mònocultiu deth torisme de nhèu. Ath finau, semblarà que toti son parions e que toti es alcaldes an germaníssims constructors...)

Mès Aran ei tanben ua des "comarques" de Catalonha enes quaus eth pes deth PIB primari e era ocupacion agricòla ei menor qu'era mieja. Son fòrça es condicionants: era pression immobiliària, era vulnerabilitat e desproteccion des pagesi...

Ua auta causa ei era "urbanizacion mentau e de servicis" (injeccion de cultura e d'infraestructura de servicis publics) qu'eth país a de besonh... O non! N'i a que s'i trapen a plaser ena mediocritat. Bèn, aumens que mos den era oportunitat d'urbanizar es consciéncies.

Eth problèma ei era ocupacion sauvatja deth territòri. Massa mauvestats se produsissen contra eth minim sentit dera cultura urbanistica e arquitectonica. E alavetz? Arturar eth creishement? Tanpòc. Endreçar-le e planificar e reequilibrar eth territòri.

Eth Plan Territoriau pòt èster un bon esturment, surtot quan prevé er impols economic e de refòrç de servicis de Vielha e der "hilat Les-Bossòst". Atau que sei cap ce per qué i cau èster en contra...

Vaquèira o er interès generau

Es causes en sòn lòc. E Vaquèira tanben. Atau sigue tostemp era justícia, que peth Tribunau Superior de Justícia de Catalonha, a ratificat era paralizacion des òbres deth telesèra qu'era estacion volie installar entre era urbanizacion-pelotazo de Ruda e era quòta 1.500.

Bèth dia calerà denonciar sense pòur qu'eth principau motur economic deth país non pòt hèr e des.hèir ara sua manèra, perqué, entre ues autes causes, eth laissez faire se tornarà contra nosati. Vaquèira-Beret S.A. pòt devier eth Saturn que devòre as sòns hilhs.

Mès çò de mès estonant, dangerós e personaument ridicul, ei eth paperòt der alcalde de Naut Aran e conselhèr de Torisme, Víctor León, qu'enes ahèrs a on Vaquèira ei protagonista, actue tostemp coma eth sòn pòrtaveu. Aguest còp tanben, lèu justificant es actuacions dera empresa privada.

Era actitud de León ei era clara imatge deth sotmetiment deth podèr politic ath podèr economic a un grad de ignomínia institucionau e publica qu'aurie de meritar era mès clara censura des ciutadans deth municipi que govèrne. ¿En mans de qui auem deishat era gestion der espai public? ¿Des sòns antagonistes?

Mès quan era politica delègue des sues foncions, era societat civil s'organize e hèr a valer es sòns drets. Sòrt que n'auem. Sòrt des vesins qu'en veir menaçadi es sòns drets (coma eth dera intimitat) an optat peth recors que damb era senténcia d'aué mos an hèt passar a toti peth rubicon dera dignitat ciutadana e der interès generau.

Aran per sa lengua

Felicitam a Lengua Viua per èxit dera corsa de dimenge en favor dera lengua. Domatge qu'enguan non i è pogut anar. Sajaram de deféner er occitan parlat en Aran dera melhor manèra que sabi: parlant-le, usant-le.

Aguest ei eth sens dera corsa: visualizar e canalizar era reinvindicacion des qui pensam qu'er aranés ei util, igual de valid e omologable a quinsevolh lengua majoritària, e que per minorizada a de besonh dera proteccion e impols surtot des institucions pròpries. Se non ac hèn aguestes, qui ac harà?

Per aquerò ei basic qu'eth Conselh accèpte d'un còp qu'es comunicacions qu'establisque damb es ciutadans d'Aran siguen preferentment en occitan parlat en Aran.

Mès er èxit definitiu der aranés depen surtot de nosati, es parlants, que l'auem de revitalizar, sentér-le tant comunicatiu e literari coma quinsevolh des lengües que compartim e parlam en Aran. Non deishem qu'er aranés s'acornère coma era lengua des pairs-sénhers, deth bestiar e eth camp.

Tanben a d'èster lengua de sciéncia, cultura e arts. Era revirada des clàssics literaris ei ua hita que mercarà eth pas tara normalizacion definitiua. Eth següent aurie d'èster era publicacion d'un assaig escrit ena lengua qu'aué celebram, perqué encara existim es qu'arrazoam, escarnim e aimam en aranés.

Dit açò, non sabi s'erigir un monument de pèira ei eth melhor omenatge ara lengua. Es monuments son tàs mòrts. E er aranés non ei ua entitat pròpria, que camine soleta, encara mens mòrta, sonque (!) ei un esturment e un depòsit de sens de quauqui ciutadans que non se saben reconéisher sense er usatge d'aguest. Non i a drets dera lengua, i a drets des parlants-ciutadans. Simplament. A parlar-la sigue dit...