Partir

Era Associacion de Hemnes de Les, amassa damb er Ajuntament, ven de plaçar ua placa commemorativa en aumenatge as victimes der exili, representades per persones com Paquita Sitzer, superviuenta dera IIau Guèrra Mondiau. Sitzer auec de húger dera Euròpa ocupada peth totalitarisme nazi e siguec acuelhuda en pòble de Les, atau com auem sabut pera dinamica associacion. “Un rebrembe des vesins aranesi qu’ajudèren as qu’escapauen des guèrres”. Eth memoriau se hig ara redescubèrta deth nòste passat recent e, malurosament, mès trist e tragic, provocat quan er òme pèrd era rason o met aguesta ath servici des crudeltats mès inimaginables des qu’ei capabla de realizar era condicion umana, radicaument ambigua, ja qu’ath temps pòt generar çò de mès excèls e çò de mès sordid. En aguesta setmana, veigui tanben era plaça dedicada as evadits deth franquisme dauant der Hospice de France, parada obligada abantes de gahar eth camin deth pòrt de Benasc. Es peades dera istòria se van hènt presents en fòrça cornèrs des nòstes contrades, en tot indicar-mos qu’i a agut tempsi fòrça piri, a on víuer ja non ère demorar, senon partir, tostemp partir, e per tant supervíuer, enquia non se sap a on, en tot arrincar ar òme dera sua natura arraïtzada tà devier un desterrat sense rumb ne sòrt ne dilhèu pròle, ath bòrd dera termièra, com der hiu que dessepare era vida dera mòrt. Aqueri desbrembadi, que semblen gésser d’un desbrembe, mos ajuden a veir as desarraïtzadi d’ara, ad aqueri que dilhèu ja non hugen dera guèrra o dera bota d’un totalitarisme, mès qu’expliciten qu’er estat present de causes non va, qu’era Euròpa actuau non ei ara nautada de çò qu’es sòns pòbles demorauen d’ua Euròpa liura e solidària, perque era libertat damb hame e desigualtats prauba qu’ei. Era istòria ja hèc sòn crudèu avertiment.

(Diari Segre, 25 d'agost de 2012)

Cabanes araneses

Era exposicion d’enguan dera Fondacion, com se li coneish ara nòsta fondacion deth Musèu Etnologic, ei dedicada as cabanes comunaus dera Val d’Aran, en tot seguir era sua linha de recerca e difusion deth patrimòni deth país, gràcies ar esfòrç e era dedicacion dera junta e es collaboradors que participen ena revista Tèrra Aranesa. Recebi era carta de rebrembe dera presidenta e me’n vau tà Arties tà visitar era mòstra. Campi abantes eth huelheton informatiu, qu’a per portada era cabana d’Uishèra presidida, ath hons, peth massís imponent dera Maladeta. Un còp en pòble, era glèisa de pèira refrescanta de Sant Joan, espaci expositiu de tostemp, me sauve dera calorassa d’aguest dia d’agost. Talament, com se siguesse ara era cabana que balhe arrecès, usclat com sò pes ahlames der ostiu ena montanha, mès dirèctes e incisives. En aguesta epòca toristica, vau era pena rebrembar ua obvietat: qu’es cabanes, bastisses plan umils e senzilhes, se lheuèren tà sauvar deth rigor e era duresa dera nauta montanha as pastors e tanben as caminaires e caçaires, a on i passauen era net. Ath long deth desèrt des tucs pirenèncs, era cabana da ath caminaire un punt de referéncia, perque ei eth refugi, coma lòc sagrat, qu’acuelh era anma perduda en sa soletat infinita. Martin Heidegger, “pastor der èster”, passaue longues sasons en sa casa-cabana de Todtnauberg, ena Sèlva Nera. Aquiu “naut” bastie eth sòn pensament complèx, neurit tanben pera sua activitat universitària, aquiu “baish” ena ciutat. Sabie qu’ei faussa era contraposicion entre provincialisme e cosmopolitisme, perque, de tant en tant, auem de besonh demorar ena cabana, arraïtzada ena lei pròpria dera montanha, abantes de tornar tara masèga deth hons dera val.

(Diari Segre, 11 d'agost de 2012)