Era val dera libertat

I auec un temps en qué era Val siguec objectiu estrategic d’un exèrcit umil de liberacion a favor dera causa republicana. “Vielha, caplòc dera Republica” siguec era pensada qu’aueren aqueri guerrilhèrs utopics que volèren hèr d’Aran era vanguarda dera libertat d’Espanha. Mès non sabien qu’era sòrt ère dejà virada de cu, perque es aliats ja auien jogat es sues cartes e tad a eri aquera Espanha arròia ara deriva ère ua pèira ena sabata… “Era val dera libertat” ei eth títol damb eth quau El País a batiat un reportatge sus aguest episòdi istoric, plan singular, damb motiu dera novèlla “aranesa” d’Almudena Grandes. Atau coma mos informaue SEGRE, eth Conselh Generau a previst crear itineraris entà recuperar era memòria perduda, o pòc presenta, d’aguest combat frustrat en qué tot non ei doça musica, perque i auec mòrts, d’un costat e der aute, e aquerò non pòt èster motiu de celebracion, senon de rebrembe e respècte. Era Val d’Aran devenguda en “val de libertat”, erós retrobament damb ua idèa d’autogovèrn pera quau era defensa dera autonomia ei un cant ara libertat, exercida aguesta damb responsabilitat e en correspondéncia damb era igualtat, perque non i pòt auer un pòble liure s’es sòns ciutadans non an es madeishes oportunitats. Era istòria mos retròbe… Era Querimònia hè 697 ans (!). Ja ena nòsta epòca, era lei d’Aran a vint ans e Unitat d’Aran, pèça clau entara construccion dera Val modèrna, n’artenh es 30 damb plan bona salut. Aguesta continuïtat istorica avale er esfòrç des aranesi, qu’aué volem hèr des institucions un utís de consciéncia collectiva e coesion sociau. A favor dera libertat, ara fin.

(Diari Segre, 28 d'agost de 2010) 

Darrèri articles publicadi en diari 'Segre'

ES PARTS, ETH TOT

I a parts que constituïssen ua unitat de sentit e interrelacion. Parts deth tot que, per eres madeishes, son dejà ua sòrta de tot, o aspiren, totun, a èster un tot coerent. De viatges, aguestes parts son enlumenades per projèctes pòc rasonadi, ara qu’auem convertit era rason en un esturment de domèni e autoconservacion. Er autogovèrn d’un pòble inserit en un marc juridic e politic que le transcendís exprèsse era consciéncia formalizada d’ua comunautat damb ua identitat pròpria, que compartís relat damb ues autes autant de valides. Es institucions araneses, legitimament, an volut anar, bèth còp, mès enlà des sues possibilitats sense avertir qu’er autogovèrn non ei ua finalitat en si, senon qu’ei ath servici des persones que formen era comunautat en cada moment. Un exemple ei era transferéncia, oportuna o non, dera competéncia de Sanitat ath Conselh Generau damb eth risc dera insatisfaccion permanenta. Aran ei ua part qu’a dret a pensar-se coma un tot, mès damb es pès en tèrra, perque, de viatges, volent-ac tot, un demore sense arren. Era lei de vegueries, qu’excludís era Val der “Alt Pirineu”, ei ua grana oportunitat entà campar-mos en miralh coma pòble e veir es diuèrses opcions de futur que podem aubirar. Era lei ja supòse un punt d’inflexion, perque diboishe, de forma realista, un futur d’assolidament der autogovèrn non sonque en marc de Catalonha, senon tanben en ensem der Estat, que, laguens dera Euròpa des pòbles, definís ua part qu’ei un “tot”, ath quau, en paraules d’Spinoza, “èm obligadi”, perque era democràcia implique “contracte” (mielhor, “pacte”) des parts damb eth tot.

(Diari Segre, 14 d'agost de 2010)

SOCIALISME

Ara qu’ei de mòda húger dera politica (actitud motivada fòrça viatges per actituds nefastes des madeishi politics), ara qu’era dreta semble encoratjada entà recuperar eth podèr tant en Barcelona coma en Madrid (totun, ua causa ei relacionada damb era auta), me ven ara memòria ues paraules que liegí non hè pas guaire en trabalh que sus eth socialisme realizèc Émile Durkheim, un des pairs dera sociologia modèrna, ena transicion des sègles XIX e XX. Tanben viuie aguest corrent politic moments de malurs e contradiccions, mès eth teoric ac auie clar: eth socialisme “non ei ua sciéncia”, ei “un crit de dolor” e de viatges de colèra lançat pes òmes que senten de forma descarnada eth malestar collectiu. Ara se tracte d’assolidar eth benèster collectiu damb reformes traumatiques. Ja alavetz Durkheim percebie qu’eth socialisme “supère er ahèr obrièr”. Ei tanben un moviment pera susvelhança des “interèssi d’Estat”, ei a díder, des ahèrs qu’a toti mos afècten, totun, dera politica, en sòn sens mès integrau. Aguesta qu’a estat ua des caracteristiques mès notables des partits que s’an identificat damb aguest corrent: era recreacion dera politica (democratica, clar; non pogui enténer eth socialisme sense libertat) peth dessús des catecismes mès doctrinaus. Atau se pòt enténer, ath delà, qu’aguesti partits siguen, enes sòns encastres, es mès semblants damb era societat que representen. Son mès oportunes que jamès es consideracions deth sociològ, en cors qu’impartic ena Universitat de Bordèus, quan asseguraue que, a despièch de tot, “eth socialisme ei deth tot orientat de cap tath futur”, ena societat qu’aspire a acompanhar.

(Diari Segre, 31 de junhsèga de 2010)